فضیلت نماز میانه

بدان دلیل مشخّص نشده کدام یک از نمازها، نماز میانه است که مردم همه نمازها را فروتنانه و با خشوع کامل به جا آورند و این درست بسان شب قدر یا اسم اعظم خداست که میان چند شب و نامهاى گرانقدر آفریدگار هستى ناشناخته مانده است.

خبرگزاری شبستان: پاره‏اى از دانشمندان بر این عقیده‏اند که منظور از نماز میانه، یکى از نمازهاى پنجگانه شبانه‏روزى است؛ و بدان دلیل مشخّص نشده کدام یک از نمازها، که مردم همه نمازها را فروتنانه و با خشوع کامل به جا آورند؛ و این درست بسان شب قدر یا اسم اعظم خداست که میان چند شب و نامهاى گرانقدر آفریدگار هستى ناشناخته مانده است و نیز همانند ساعت پذیرفته‏شدن دعاها و خواسته‏هاست که درمیان تمامى شبانه‏روز مجهول است و براساس حکمت مخفى مانده است.

 

درباره شأن نزول آیه 238 سوره بقره -  حافظوا علی الصلوات و الصلوة الوسطی و قوموا لله قانتین /  بر نمازها و نماز میانه مواظبت کنید، و خاضعانه برای خدا به پا خیزید - گروهى از مفسّران نقل کرده‏اند که در زمان پیامبر(ص)، جمعى از بداندیشان و مسلمان‏نمایان، گرمى هوا را دستاویز مى‏ساختند و به انگیزه تفرقه‏افکنى درمیان مردم باایمان، در نماز ظهر حضور نمى‏یافتندکه بر اثر رفتار زشت و سم پاشیهاى هدفدار آنان، برخى از مردم باایمان نیز دچار غفلت شدند. پیامبر(ص) از این ماجرا آزرده‏خاطر شد و ضمن چاره‏اندیشى، به تفرقه‏افکنان هشدار داد. و این آیه شریفه هم در همین راستا فرود آمد. زیدبن ثابت در این باره گفته است پیامبر(ص) نماز ظهر را در اوج گرما به جماعت مى‏خواند و این کار بر یاران گران مى‏آمد؛ از این رو، عدّه‏اى به نماز نمى‏آمدند و گاه یک یا دو صف بیشتر تشکیل نمى‏شد؛ پس آن حضرت ضمن چاره‏اندیشى به آنان هشدار داد  به گونه‏اى مجازات خواهند شد و آنگاه بود که این آیه شریفه فرودآمد.

اما عبارت ابهام آمیزی که در این آیه وجود دارد و مورد اختلاف مفسرین واقع شده عبارت الصلوه الوسطی / نماز میانه است. منظور از نماز میانه چیست؟ در اینکه کدامیک از نمازهاى واجب نماز میانه است، دیدگاههای مفسران متفاوت است:
اول:  انبوهى از مفسّران و بعضى از پیشوایان مذاهب چون ابوحنیفه برآنند که منظور، نماز ظهر است. گفتنى است از  دو امام بزرگوار حضرت باقر و صادق علیهما السلام نیز این مطلب روایت شده است. عدّه‏اى از پیشوایان «زیدیه» گفته‏اند در روز جمعه، منظور از نماز میانه، نماز جمعه و در سایر روزها، نماز ظهر است. از امیر مؤمنان علی (ع) هم همین مطلب را نقل کرده‏اند. شأن نزول آیه شریفه نیز با توجّه به روایاتى که درمورد آن رسیده است، این مطلب را تأیید مى‏کند.
از امیر مؤمنان(ع) نقل کرده‏اند که ضمن تأیید این دیدگاه، فرمود: نماز ظهر نخستین نمازى است که واجب شد: "و اوّل صلوة فرضت"
همچنین از آن حضرت روایت کرده‏اند که فرمود: پیامبر گرامى(ص) مى‏فرمود: خدا در آسمان دنیا، پدیده‏اى دایره‏مانند خلق کرده است که وقتى خورشید از آن مى‏گذرد، همه موجودات، پروردگار خویش را تسبیح مى‏گویند؛ به همین جهت، خداوند نماز ظهر را واجب ساخت تا در آن ساعت خوانده شود؛ چرا که آن ساعت، همان ساعت مبارکى است که درهاى آسمان گشوده مى‏شود و تا پایان برگزارى نمازها بسته نمى‏شود، و در آن ساعت است که دعا به هدف اجابت مى‏رسد.
دوم: دسته‏اى دیگر از مفسّران ازجمله ابن عبّاس، به ‏نقل از امیر مؤمنان(ع)، نماز عصر را نماز میانه شناخته‏اند. همچنین از پیامبر(ص) روایت کرده‏اند که فرمود: "بدان‏جهت که نماز عصر میان دو نماز بامداد و ظهر از یک طرف و نماز مغرب و عشا از طرف دیگر است، نماز میانه نامیده شده است"
و دلیل یادآورى ویژه آن درمیان نمازها این است که خواندن آن در ساعاتى از روز صورت مى‏گیرد که مردم به کار و تلاش مشغولند.
از پیامبر(ص) نقل کرده‏اند که فرمود: آن که نماز عصرش از دست برود، بسان کسى است که ثروت و خانواده‏اش به مصیبتى گرفتار آمده است: قال(ص): «الّذى تفوته صلوةالعصر فکانّما وُتِرَ اهله و مالَهُ». نیز فرمود: در روزى که آسمان ابرى و خورشید نهان است، نماز را در نخستین فرصت بخوانید؛ چرا که اگر نماز عصر کسى ازدست برود، عملکرد او نابود و بى‏اثر مى‏شود: "بکّروا بالصّلوة فى یوم‏الغیم، فانّه مَنْ فاتته صلوةالعصر حبط عمله"
سوم:  گروهى نماز مغرب را نماز میانه دانسته‏اند. به اعتقاد آنان، این نماز از نظر واژه‏ها و جملات و رکعتها، میانه نمازهاست. از پیامبر گرامى(ص) نقل کرده‏اند که فرمود: پرفضیلت‏ترین نمازها در نزد خدا، نماز مغرب است که آن را براى مسافر و کسى که در وطن خویش حاضر است، مقرّر داشته است: «انّ افضل‏الصّلوات عنداللّه صلوةالمغرب». و نیز افزود: پروردگار با نماز مغرب، شب را آغاز مى‏کند و روز را پایان مى‏برد؛ و کسى که نماز مغرب را بخواند و پس از آن دو رکعت نافله بجا آورد، پاداش او قصرى در بهشت است. و آن که پس از نماز مغرب، چهار رکعت نافله بخواند، خداوند بسیارى از گناهان او را مى‏آمرزد.
چهارم: جمعى معتقدند که منظور از نماز میانه، نماز عشا است؛ چرا که این نماز، میان دو نماز بامداد و مغرب که در هیچ حال از تعداد رکعتهاى آنها کاسته نمى‏شود، قرار گرفته است و از پیامبر گرامى(ص) روایت کرده‏اند که فرمود: هر که نماز عشا را با جماعت بخواند، مانند کسى است که نیمى از شب را به عبادت خدا پرداخته است؛ و هر که نماز بامدادى را صحیح بخواند، بسان کسى است که همه شب را با پرستش و عبادت پروردگار به‏پایان برده است.
پنجم:  برخى ازجمله جابربن عبداللّه انصارى مى‏گویند: منظور از نماز میانه، نماز بامدادى است؛ چرا که که این نماز، دربین نمازهاى شب و روز - یعنى میان نور و تاریکى - قرار گرفته و خود بطور جداگانه و بدون هیچ نماز دیگرى، واجب شده است. قرآن شریف در این مورد مى‏فرماید: "وَ قُرْآنَ ‏الْفَجْرِ اِنَّ قُرْآنَ ‏الْفَجْرِ کانَ مَشْهُودَاً /  و  نماز بامدادى را برپادار، چرا که نماز صبح پیوسته با حضور فرشتگان قرین است" آرى؛ هم فرشتگان شب، نماز بامدادى را گواهى مى‏کنند و هم فرشتگان روز؛ همانگونه که آیه شریفه این بحث در ادامه مى‏فرماید: "قوموا للّه قانتین"
ثعلبى در تفسیر خویش به‏نقل از «انس» آورده است که پیامبر گرامى(ص) همواره در نماز بامدادى دعا مى‏کرد و آن را با خضوع و فروتنى افزونترى به جا مى‏آورد.

ششم: پاره‏اى از دانشمندان نیز بر این عقیده‏اند که منظور از نماز میانه، یکى از نمازهاى پنجگانه شبانه‏روزى است؛ و بدان دلیل مشخّص نشده کدام یک از نمازها، که مردم همه نمازها را فروتنانه و با خشوع کامل به جا آورند؛ و این درست بسان شب قدر یا اسم اعظم خداست که میان چند شب و نامهاى گرانقدر آفریدگار هستى ناشناخته مانده است و نیز همانند ساعت پذیرفته‏شدن دعاها و خواسته‏هاست که درمیان تمامى شبانه‏روز مجهول است و براساس حکمت مخفى مانده است