بهترین راه علاج مفاسد اخلاقى

اینکه انسان موجودی است دو بعدی، مساله ای واضح و روشن است. جسم خاکی او را به خواری و ذلت و تبعیت از هواهای نفسانی و حیوانی می کشاند و از سوی دیگر، روح او که (به امر خداست. قل الروح من امر ربی) او را به آسمان، کمال و انسانیت و الهی شدن می‌کشاند.

 

در این کشاکش، گاهی نفس خیره سر، غالب می‌شود و گاهی هم روح و انسانیت بر هواهای نفسانی چیره می‌گردد. به اقتضای جسمانی بودن، اخلاق و روحیات حیوانی در انسان وجود دارد که اگر خود را از آنها نپالاید، نه تنها حیوان، بلکه بدتر از آن خواهد شد (1) و این استعداد ذلت در هر انسانی نهفته است.

 

این مساله هم واضح است که برخی اخلاق حیوانی و ناشایست، درون ما را تسخیر کرده، طوری که مانع پیشرفت انسانی الهی ماست. حال سوال اینجاست که راه چاره و درمان و فرار از این اخلاق ذمیمه و پست چیست. به عبارت دیگر چگونه بیماریهای اخلاقی خود را درمان کنیم؟

 

امام خمینی، در این باره می‌فرماید:

هان اى عزیز از خواب بیدار شو. از غفلت تنبه کن ، و دامن همت به کمر زن ، و تا وقت است فرصت را غنیمت بشمار، و تا عمر باقى است و قواى تو در تحت تصرف تو است و جوانى برقرار است و اخلاق فاسده بر تو غالب نشده ، و ملکات رذیله بر تو چیره نگردیده ، چاره اى کن و دوایى براى رفع اخلاق فاسده و قبیحه پیدا کن و راهى براى اطفا نائره شهوت و غضب پیدا نما.

بهترین علاج ها که علما اخلاق و اهل سلوک از براى این مفاسد اخلاقى فرموده اند این است که هر یک از این ملکات زشت را که در خود مى بینى ، در نظر بگیرى و بر خلاف آن تا چندى مردانه قیام و اقدام کنى

بهترین علاج ها که علما اخلاق و اهل سلوک از براى این مفاسد اخلاقى فرموده اند این است که هر یک از این ملکات زشت را که در خود مى بینى ، در نظر بگیرى و بر خلاف آن تا چندى مردانه قیام و اقدام کنى ، و همت بگمارى برخلاف نفس تا مدتى ، و بر ضد خواهش آن رذیله رفتار کنى و از خداى تعالى در هر حال توفیق طلب کنى که با تو اعانت کند در این مجاهده ، مسلما بعد از مدت قلیلى ، آن خلق زشت رفع شده و شیطان و جندش از این سنگر فرار کرده ، جنود رحمانى به جاى آن ها برقرار مى شود.

 

مثلا یکى از ذمائم اخلاق که اسباب هلاکت انسان است و موجب فشار قبر است ، و انسان را در دو دنیا معذب دارد، بدخلقى با اهل خانه یا همسایگان یا هم شغل ها یا اهل بازار و محله است که این زاییده غضب و شهوت است . اگر انسان مجاهد، مدتى در صدد برآید که هر وقت ناملایمى پیش ‍ آمد مى کند از براى او، و آتش غضب شعله ور مى شود، و بناى سوزاندن باطن را مى گذارد، و دعوت مى کند او را بر ناسزا گفتن و بدگویى کردن ، بر خلاف نفس اقدام کرده عاقبت بد و نتیجه زشت این خلق را یاد بیاورد و در عوض ملایمت به خرج بدهد، و در باطن ، شیطان را لعن کند و به خدا از او پناه ببرد، من به شما قول مى دهم که اگر چنین رفتارى کنید - بعد از چند مرتبه تکرار - آن خلق به کلى عوض شده ، و خلق نیکو در باطن مملکت شما منزل مى کند.

 

ولى اگر مطابق میل نفس رفتار کنید، اولا در همین عالم ، ممکن است شما را نیست و نابود کند. پناه مى برم به خداى تعالى از غضب که مى شود در یک آن انسان را در دو دنیا هلاک کند. خداى ناخواسته موجب قتل نفسى بشود. ممکن است انسان در حال غضب به نوامیس الهیه ناسزا بگوید، چنانچه دیدیم مردم را در حال غضب که رده گفتند و مرتد شدند.

حکما فرموده اند که (کشتى بى ناخدا که در موج هاى سخت دریا گرفتار شود، به نجات نزدیک تر است از انسان در حال غضب )

حکما فرموده اند که (کشتى بى ناخدا که در موج هاى سخت دریا گرفتار شود، به نجات نزدیک تر است از انسان در حال غضب ) یا اگر خداى نخواسته ، اهل جدال و مرا در مباحثه علمیه هستى - کما این که بعضى از ما طلبه ها گرفتار این سریره زشت هستیم - مدتى بر خلاف نفس اقدام کن . در مجالس رسمى که مشحون به علما و عوام است ، مباحثه که پیش آمد کرد، دیدى طرف صحیح مى گوید، معترف به اشتباه خودت بشو و تصدیق آن طرف رابکن . امید است در اندک زمانى ، رفع شود این رذیله ، خدانکند که حرف بعضى از اهل علم و مدعى مکاشفه درست باشد. مى گوید: (براى من در یکى از مکاشفات ، کشف شد که تخاصم اهل نار - که خداى تعالى اطلاع مى دهد - مجادله اهل علم و حدیث است ) (2)