مسلمانان باید عزت نفس خود را در تمامی حالات حفظ کنند
پنجشنبه, ۲۴ مهر ۱۳۹۳، ۰۲:۱۹ ب.ظ
حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی:
اسراء نیوز؛حضرت آیت الله العظمی
جوادی آملی می فرماید : مسلمان باید عزت نفس خود را حفظ کند و به هیچ روی
تن به ذلت و خواری ندهد. اسلام، گدایی را خواری آشکار می‌شناساند و شدیداً
مسلمانان را از آن نهی می‌کند. مسلمان باید همواره با دست خود، نیازش را
برطرف سازد و از کسی درخواست نکند و دَرِ فقر را بر روی خود نگشاید.
البته اگر کسانی بر اثر رخدادهای طبیعی، قهری یا ضعف عقلِ معیشت و مانند آن تهیدست شده باشند، حفظ کرامت و شخصیت اجتماعی آنان بر همگان لازم است و عموم مسلمانان باید چهرهٴ شهر اسلامی را از این پدیدهٴ نامیمون پاک کنند. نظام اسلامی نیز وظیفه دارد نیاز آنان را برآورد.
زدودن فقر و نداری از چهرهٴ شهر اسلامی وظیفه عمومی مسلمانان است که اسلام بر آن تأکید فراوان دارد و پیشوایان معصوم(علیهم السلام) خود شخصاً در این عرصه پیشگام بوده‌اند. بدین جهت بر آن شدیم تاگوشه‌ای از روایات و سیره عملی آنان را از کتاب ارزشمند مفاتیح الحیات به قلم شیوای حکیم متأله حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی تقدیم نماییم:
امام صادق(سلام الله علیه) می‌فرماید: شرف مؤمن به قیام [برای نماز] در شب است و عزت او به بی‌نیازی از مردم. شَرَفُ الْمُؤْمِنِ قِیَامُ اللَّیْلِ وَ عِزُّهُ اسْتِغْنَاؤُهُ عَنِ النَّاس (الکافی، ج2، ص148)
امام رضا (سلام الله علیه) فرمود: مردی به پیامبر(صلوات الله علیه) گفت: ای رسول خدا! کاری به من بیاموز که میان آن و بهشت حایل و فاصله‌ای نباشد. رسول خدا (صلوات الله علیه) فرمود: خشمگین مشو و از مردم چیزی مخواه. قَالَ رَجُلٌ لِلنَّبِیِّ(صلوات الله علیه): یَا رَسُولَ اللَّهِ! عَلِّمْنِی عَمَلاً لا یُحَالُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْجَنَّةِ. قَالَ: لا تَغْضَبْ وَ لا تَسْأَلِ النَّاسَ شَیْئا... (الأمالی، طوسی، ص508).
امام صادق(سلام الله علیه)می‌فرماید که امیرمؤمنان علی(سلام الله علیه) می‌فرمود: باید در قلب تو نیازمندی به مردم و بی‌نیازی از ایشان هر دو با هم گرد آیند: نیازمندی در قالب نرمگویی و گشاده‌رویی در برخورد با آنان و بی‌نیازی در قالب آبروداری و عزتمندی [از هیچ‌کس چیزی نخواهی].
نکوهش تکدّی‌گری و محبوبیت عزت نفس
پیامبر(صلوات الله علیه) فرمود: خدا انسان با حیای عفیف را دوست می‌دارد و گدای بدزبان سمج را دشمن دارد.
امیرموٴمنان علی (سلام الله علیه)فرمود: شیعهٴ من از مردم درخواست نمی‌کند، اگرچه از گرسنگی بمیرد. شِیعَتِی مَنْ ... لَمْ یَسْأَلِ النَّاسَ وَ لَوْ مَاتَ جُوعا (کنز الفوائد، ج1، ص88؛ بحار الانوار، ج75، ص28).
امام باقر(سلام الله علیه)می‌فرماید: اگر سائل بداند در تکدّی‌گری چه خسارت [سنگینی] هست احدی از دیگری چیزی نمی‌خواهد و اگر انفاقگر، دستاورد انفاق را بداند احدی را بدون کمک، رد نمی‌کند.
امام صادق(سلام الله علیه)فرمود: اگر گدا پیامد گدایی را می‌دانست، هیچ‌کس از دیگری سؤال نمی‌کرد. لَوْ یَعْلَمُ السَّائِلُ مَا عَلَیْهِ مِنَ الْوِزْرِ مَا سَأَلَ أَحَدٌ أَحَدا (عدة الداعی، ص99؛ وسائل الشیعة، ج9، ص443).
نقل یک داستان
شخصی نزد امام صادق(سلام الله علیه)برخی از حالات و [گرفتاری‌های] خود را باز گفت. امام (سلام الله علیه)به کنیزش فرمان داد تا کیسه پولی را آورد و به آن شخص فرمود: این چهارصد دینار را ـ که ابوجعفر به من داده ـ بگیر و مشکل خود را با آن حل کن. آن شخص گفت: گرفتاری مورد نظرم این نیست، لیکن دوست دارم برای من دعا کنید. امام صادق (سلام الله علیه) فرمود: حتماً برای تو دعا می‌کنم؛ ولی بپرهیز از اینکه وضع خود را به طور کامل برای مردم بازگو کنی که نزد آنان خوار می‌شوی.
پیامبر(صلوات الله علیه) فرمود: ... تا آنجا که میتوانید از درخواست، عفت بورزید؛ همچنین فرمود: چنانچه مرد بر پشت خود هیزم حمل کند و با فروش آن بی‌نیاز گردد و از مازاد درآمدش صدقه دهد بهتر است از اینکه از مالداری چیزی بخواهد که آیا به او چیزی بدهد یا نه، زیرا دست فرازین [: دهنده] از دست فرودین [: گیرنده] برتر است. لأَنْ یَحْتَطِبَ الرَّجُلُ عَلَی ظَهْرِهِ فَیَبِیعَهُ وَ یَسْتَغْنِیَ بِهِ وَ یَتَصَدَّقَ بِفَضْلِهِ خَیْرٌ مِنْ أَنْ یَسْأَلَ رَجُلاً آتَاهُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَیُعْطِیَهُ أَوْ یَمْنَعَهُ؛ إِنَّ الْیَدَ الْعُلْیَا خَیْرٌ مِنَ الْیَدِ السُّفْلَی (تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، ج2، ص229).
پیامدهای تکدی‌گری
فقر: پیامبر خدا (صلوات الله علیه) فرمود: به خدایی که جانم در قبضهٴ قدرت اوست سوگند یاد می‌کنم... هیچ مردی راه گدایی را بر روی خود نمی‌گشاید، مگر اینکه خدا دَرِ تنگدستی را بر رویش می‌گشاید؛ همچنین به امیرموٴمنان (صلوات الله علیه) فرمود: ای علی! کم خواستن از مردم، بی‌نیازی موجود و حاضر و زیاد خواستن مایه ذلت و فقری موجود است. یَا عَلِیُّ، قِلَّةُ طَلَبِ الْحَوَائِجِ مِنَ النَّاسِ هُوَ الْغِنَی الْحَاضِرُ وَ کَثْرَةُ الْحَوَائِجِ إِلَی النَّاسِ مَذَلَّةٌ وَ هُوَ الْفَقْرُ الْحَاضِر (تحف العقول، ص9).
حقارت و ذلت: امیرموٴمنان(صلوات الله علیه) فرمود: تکدّی‌گری یوغ ذلتی است که عزت و سربلندی را از انسان می‌ستاند و حَسَب او را از بین می‌برد.
پیامبر(صلوات الله علیه) فرموده است: کسی که دَرِ سؤال را بر روی خود بگشاید خدا هفتاد دَرِ فقر و نداری را بر روی او می‌گشاید که کوچک‌ترین آن‌ها را چیزی نخواهد بست. مَنْ فَتَحَ عَلَی نَفْسِهِ بَابَ مَسْأَلَةٍ فَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ سَبْعِینَ بَاباً مِنَ الْفَقْرِ لا یَسُدُّ أَدْنَاهَا شَیْء (الخرائج و الجرائح، ص89؛ وسائل الشیعة، ج9، ص438).
طولانی شدن حسابرسی قیامت: رسول خدا(صلوات الله علیه) فرمود: ای اباذر! مبادا از مردم چیزی بخواهی، زیرا درخواست کردن [به لحاظ روانی] ذلّتی حاضر است و [به لحاظ مالی] فقری را در پی دارد که تو به سوی آن می‌شتابی و [به لحاظ اخروی] حساب طولانی روز قیامت را درپی دارد.
امام صادق (صلوات الله علیه) می‌فرماید: از سؤال از مردم بپرهیزید، چرا که آن، در دنیا مایه ذلت و فقری است که به سوی آن می‌شتابید و در قیامت حسابی طولانی دارد.
کیفر تکدّی بدون نیاز در قیامت
امام باقر (صلوات الله علیه) به محمد بن مسلم فرمود: ... ای محمد! بی‌نیازی که گدایی کند در قیامت با چهره‌ای خراشیده و زخمی به دیدار خدا خواهد رفت. یَا مُحَمَّدُ! إِنَّهُ مَنْ سَأَلَ وَ هُوَ یِظَهرُ غِنًی لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مَخْمُوشاً وَجْهُه یَوم القِیَامَة (کتاب السرائر، ج3، ص637).
امام صادق (صلوات الله علیه) فرمود: هر بنده‌ای که بدون نیازمندی سؤال کند، پیش از مرگ خدا او را به سؤال نیازمند کند و از این راه آتش دوزخ را برای او مقرر دارد؛ همچنین فرمود: آن که بدون نیاز دست گدایی دراز کند مانند آن است که پاره آتش می‌خورد.
تهیه ابزار کار برای متکدیان
مردی از انصار را حاجتی پیش آمد. پیامبر خدا(صلوات الله علیه) از آن اطلاع یافت و به او فرمود: هر چه در خانه داری نزد من بیاور و چیزی را بی‌ارزش مشمار. آن مرد یک زیرانداز زین اسب و یک کاسه آب.خوری نزد پیامبر(صلوات الله علیه) آورد. پیامبر خدا(صلوات الله علیه) فرمود: چه کسی خریدار این‌هاست؟ مردی عرض کرد: به یک درهم خریدارم. پیامبر فرمود: چه کسی بیشتر می‌خرد؟ مردی گفت: دو درهم. پیامبر(صلوات الله علیه) فرمود: آن‌ها برای توست. سپس به آن مرد انصاری فرمود: با یک درهم غذایی برای خانواده‌ات تهیه کن و با درهمی دیگر تبری بخر. آن مرد تبری خرید و نزد پیامبر(صلوات الله علیه) آورد. آن حضرت فرمود: چه کسی دسته‌ای برای این تبر دارد؟ یکی از اصحاب گفت: من دارم. پیامبر خدا(صلوات الله علیه) دسته تبر را از آن مرد گرفت و با دست خود تبر را برای آن مرد انصاری آماده کرد و به وی داد و فرمود: برو و هیزم جمع کن و هیچ خار و کُنْده خشک و تری را ناچیز مپندار. آن مرد تا پانزده شب کار کرد. پس از آن در حالی که وضع او خوب شده بود نزد پیامبر(صلوات الله علیه) آمد. پیامبر(صلوات الله علیه) فرمود: این حال تو بهتر از آن است که روز قیامت با چهره‌ای بیایی که خراش صدقه بر آن است.
منبع: مفاتیح الحیات صفحه 555
البته اگر کسانی بر اثر رخدادهای طبیعی، قهری یا ضعف عقلِ معیشت و مانند آن تهیدست شده باشند، حفظ کرامت و شخصیت اجتماعی آنان بر همگان لازم است و عموم مسلمانان باید چهرهٴ شهر اسلامی را از این پدیدهٴ نامیمون پاک کنند. نظام اسلامی نیز وظیفه دارد نیاز آنان را برآورد.
زدودن فقر و نداری از چهرهٴ شهر اسلامی وظیفه عمومی مسلمانان است که اسلام بر آن تأکید فراوان دارد و پیشوایان معصوم(علیهم السلام) خود شخصاً در این عرصه پیشگام بوده‌اند. بدین جهت بر آن شدیم تاگوشه‌ای از روایات و سیره عملی آنان را از کتاب ارزشمند مفاتیح الحیات به قلم شیوای حکیم متأله حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی تقدیم نماییم:
امام صادق(سلام الله علیه) می‌فرماید: شرف مؤمن به قیام [برای نماز] در شب است و عزت او به بی‌نیازی از مردم. شَرَفُ الْمُؤْمِنِ قِیَامُ اللَّیْلِ وَ عِزُّهُ اسْتِغْنَاؤُهُ عَنِ النَّاس (الکافی، ج2، ص148)
امام رضا (سلام الله علیه) فرمود: مردی به پیامبر(صلوات الله علیه) گفت: ای رسول خدا! کاری به من بیاموز که میان آن و بهشت حایل و فاصله‌ای نباشد. رسول خدا (صلوات الله علیه) فرمود: خشمگین مشو و از مردم چیزی مخواه. قَالَ رَجُلٌ لِلنَّبِیِّ(صلوات الله علیه): یَا رَسُولَ اللَّهِ! عَلِّمْنِی عَمَلاً لا یُحَالُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْجَنَّةِ. قَالَ: لا تَغْضَبْ وَ لا تَسْأَلِ النَّاسَ شَیْئا... (الأمالی، طوسی، ص508).
امام صادق(سلام الله علیه)می‌فرماید که امیرمؤمنان علی(سلام الله علیه) می‌فرمود: باید در قلب تو نیازمندی به مردم و بی‌نیازی از ایشان هر دو با هم گرد آیند: نیازمندی در قالب نرمگویی و گشاده‌رویی در برخورد با آنان و بی‌نیازی در قالب آبروداری و عزتمندی [از هیچ‌کس چیزی نخواهی].
نکوهش تکدّی‌گری و محبوبیت عزت نفس
پیامبر(صلوات الله علیه) فرمود: خدا انسان با حیای عفیف را دوست می‌دارد و گدای بدزبان سمج را دشمن دارد.
امیرموٴمنان علی (سلام الله علیه)فرمود: شیعهٴ من از مردم درخواست نمی‌کند، اگرچه از گرسنگی بمیرد. شِیعَتِی مَنْ ... لَمْ یَسْأَلِ النَّاسَ وَ لَوْ مَاتَ جُوعا (کنز الفوائد، ج1، ص88؛ بحار الانوار، ج75، ص28).
امام باقر(سلام الله علیه)می‌فرماید: اگر سائل بداند در تکدّی‌گری چه خسارت [سنگینی] هست احدی از دیگری چیزی نمی‌خواهد و اگر انفاقگر، دستاورد انفاق را بداند احدی را بدون کمک، رد نمی‌کند.
امام صادق(سلام الله علیه)فرمود: اگر گدا پیامد گدایی را می‌دانست، هیچ‌کس از دیگری سؤال نمی‌کرد. لَوْ یَعْلَمُ السَّائِلُ مَا عَلَیْهِ مِنَ الْوِزْرِ مَا سَأَلَ أَحَدٌ أَحَدا (عدة الداعی، ص99؛ وسائل الشیعة، ج9، ص443).
نقل یک داستان
شخصی نزد امام صادق(سلام الله علیه)برخی از حالات و [گرفتاری‌های] خود را باز گفت. امام (سلام الله علیه)به کنیزش فرمان داد تا کیسه پولی را آورد و به آن شخص فرمود: این چهارصد دینار را ـ که ابوجعفر به من داده ـ بگیر و مشکل خود را با آن حل کن. آن شخص گفت: گرفتاری مورد نظرم این نیست، لیکن دوست دارم برای من دعا کنید. امام صادق (سلام الله علیه) فرمود: حتماً برای تو دعا می‌کنم؛ ولی بپرهیز از اینکه وضع خود را به طور کامل برای مردم بازگو کنی که نزد آنان خوار می‌شوی.
پیامبر(صلوات الله علیه) فرمود: ... تا آنجا که میتوانید از درخواست، عفت بورزید؛ همچنین فرمود: چنانچه مرد بر پشت خود هیزم حمل کند و با فروش آن بی‌نیاز گردد و از مازاد درآمدش صدقه دهد بهتر است از اینکه از مالداری چیزی بخواهد که آیا به او چیزی بدهد یا نه، زیرا دست فرازین [: دهنده] از دست فرودین [: گیرنده] برتر است. لأَنْ یَحْتَطِبَ الرَّجُلُ عَلَی ظَهْرِهِ فَیَبِیعَهُ وَ یَسْتَغْنِیَ بِهِ وَ یَتَصَدَّقَ بِفَضْلِهِ خَیْرٌ مِنْ أَنْ یَسْأَلَ رَجُلاً آتَاهُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَیُعْطِیَهُ أَوْ یَمْنَعَهُ؛ إِنَّ الْیَدَ الْعُلْیَا خَیْرٌ مِنَ الْیَدِ السُّفْلَی (تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، ج2، ص229).
پیامدهای تکدی‌گری
فقر: پیامبر خدا (صلوات الله علیه) فرمود: به خدایی که جانم در قبضهٴ قدرت اوست سوگند یاد می‌کنم... هیچ مردی راه گدایی را بر روی خود نمی‌گشاید، مگر اینکه خدا دَرِ تنگدستی را بر رویش می‌گشاید؛ همچنین به امیرموٴمنان (صلوات الله علیه) فرمود: ای علی! کم خواستن از مردم، بی‌نیازی موجود و حاضر و زیاد خواستن مایه ذلت و فقری موجود است. یَا عَلِیُّ، قِلَّةُ طَلَبِ الْحَوَائِجِ مِنَ النَّاسِ هُوَ الْغِنَی الْحَاضِرُ وَ کَثْرَةُ الْحَوَائِجِ إِلَی النَّاسِ مَذَلَّةٌ وَ هُوَ الْفَقْرُ الْحَاضِر (تحف العقول، ص9).
حقارت و ذلت: امیرموٴمنان(صلوات الله علیه) فرمود: تکدّی‌گری یوغ ذلتی است که عزت و سربلندی را از انسان می‌ستاند و حَسَب او را از بین می‌برد.
پیامبر(صلوات الله علیه) فرموده است: کسی که دَرِ سؤال را بر روی خود بگشاید خدا هفتاد دَرِ فقر و نداری را بر روی او می‌گشاید که کوچک‌ترین آن‌ها را چیزی نخواهد بست. مَنْ فَتَحَ عَلَی نَفْسِهِ بَابَ مَسْأَلَةٍ فَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ سَبْعِینَ بَاباً مِنَ الْفَقْرِ لا یَسُدُّ أَدْنَاهَا شَیْء (الخرائج و الجرائح، ص89؛ وسائل الشیعة، ج9، ص438).
طولانی شدن حسابرسی قیامت: رسول خدا(صلوات الله علیه) فرمود: ای اباذر! مبادا از مردم چیزی بخواهی، زیرا درخواست کردن [به لحاظ روانی] ذلّتی حاضر است و [به لحاظ مالی] فقری را در پی دارد که تو به سوی آن می‌شتابی و [به لحاظ اخروی] حساب طولانی روز قیامت را درپی دارد.
امام صادق (صلوات الله علیه) می‌فرماید: از سؤال از مردم بپرهیزید، چرا که آن، در دنیا مایه ذلت و فقری است که به سوی آن می‌شتابید و در قیامت حسابی طولانی دارد.
کیفر تکدّی بدون نیاز در قیامت
امام باقر (صلوات الله علیه) به محمد بن مسلم فرمود: ... ای محمد! بی‌نیازی که گدایی کند در قیامت با چهره‌ای خراشیده و زخمی به دیدار خدا خواهد رفت. یَا مُحَمَّدُ! إِنَّهُ مَنْ سَأَلَ وَ هُوَ یِظَهرُ غِنًی لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مَخْمُوشاً وَجْهُه یَوم القِیَامَة (کتاب السرائر، ج3، ص637).
امام صادق (صلوات الله علیه) فرمود: هر بنده‌ای که بدون نیازمندی سؤال کند، پیش از مرگ خدا او را به سؤال نیازمند کند و از این راه آتش دوزخ را برای او مقرر دارد؛ همچنین فرمود: آن که بدون نیاز دست گدایی دراز کند مانند آن است که پاره آتش می‌خورد.
تهیه ابزار کار برای متکدیان
مردی از انصار را حاجتی پیش آمد. پیامبر خدا(صلوات الله علیه) از آن اطلاع یافت و به او فرمود: هر چه در خانه داری نزد من بیاور و چیزی را بی‌ارزش مشمار. آن مرد یک زیرانداز زین اسب و یک کاسه آب.خوری نزد پیامبر(صلوات الله علیه) آورد. پیامبر خدا(صلوات الله علیه) فرمود: چه کسی خریدار این‌هاست؟ مردی عرض کرد: به یک درهم خریدارم. پیامبر فرمود: چه کسی بیشتر می‌خرد؟ مردی گفت: دو درهم. پیامبر(صلوات الله علیه) فرمود: آن‌ها برای توست. سپس به آن مرد انصاری فرمود: با یک درهم غذایی برای خانواده‌ات تهیه کن و با درهمی دیگر تبری بخر. آن مرد تبری خرید و نزد پیامبر(صلوات الله علیه) آورد. آن حضرت فرمود: چه کسی دسته‌ای برای این تبر دارد؟ یکی از اصحاب گفت: من دارم. پیامبر خدا(صلوات الله علیه) دسته تبر را از آن مرد گرفت و با دست خود تبر را برای آن مرد انصاری آماده کرد و به وی داد و فرمود: برو و هیزم جمع کن و هیچ خار و کُنْده خشک و تری را ناچیز مپندار. آن مرد تا پانزده شب کار کرد. پس از آن در حالی که وضع او خوب شده بود نزد پیامبر(صلوات الله علیه) آمد. پیامبر(صلوات الله علیه) فرمود: این حال تو بهتر از آن است که روز قیامت با چهره‌ای بیایی که خراش صدقه بر آن است.
منبع: مفاتیح الحیات صفحه 555
