اینکه انسان موجودی است دو بعدی، مساله ای واضح و روشن است. جسم خاکی او را به خواری و ذلت و تبعیت از هواهای نفسانی و حیوانی می کشاند و از سوی دیگر، روح او که (به امر خداست. قل الروح من امر ربی) او را به آسمان، کمال و انسانیت و الهی شدن می‌کشاند.
در این کشاکش، گاهی نفس خیره سر، غالب می‌شود و گاهی هم روح و انسانیت بر هواهای نفسانی چیره می‌گردد. به اقتضای جسمانی بودن، اخلاق و روحیات حیوانی در انسان وجود دارد که اگر خود را از آنها نپالاید، نه تنها حیوان، بلکه بدتر از آن خواهد شد (1) و این استعداد ذلت در هر انسانی نهفته است.
این مساله هم واضح است که برخی اخلاق حیوانی و ناشایست، درون ما را تسخیر کرده، طوری که مانع پیشرفت انسانی الهی ماست. حال سوال اینجاست که راه چاره و درمان و فرار از این اخلاق ذمیمه و پست چیست. به عبارت دیگر چگونه بیماریهای اخلاقی خود را درمان کنیم؟
امام خمینی، در این باره می‌فرماید:
هان اى عزیز از خواب بیدار شو. از غفلت تنبه کن ، و دامن همت به کمر زن ، و تا وقت است فرصت را غنیمت بشمار، و تا عمر باقى است و قواى تو در تحت تصرف تو است و جوانى برقرار است و اخلاق فاسده بر تو غالب نشده ، و ملکات رذیله بر تو چیره نگردیده ، چاره اى کن و دوایى براى رفع اخلاق فاسده و قبیحه پیدا کن و راهى براى اطفا نائره شهوت و غضب پیدا نما.
بهترین علاج ها که علما اخلاق و اهل سلوک از براى این مفاسد اخلاقى فرموده اند این است که هر یک از این ملکات زشت را که در خود مى بینى ، در نظر بگیرى و بر خلاف آن تا چندى مردانه قیام و اقدام کنى
بهترین علاج ها که علما اخلاق و اهل سلوک از براى این مفاسد اخلاقى فرموده اند این است که هر یک از این ملکات زشت را که در خود مى بینى ، در نظر بگیرى و بر خلاف آن تا چندى مردانه قیام و اقدام کنى ، و همت بگمارى برخلاف نفس تا مدتى ، و بر ضد خواهش آن رذیله رفتار کنى و از خداى تعالى در هر حال توفیق طلب کنى که با تو اعانت کند در این مجاهده ، مسلما بعد از مدت قلیلى ، آن خلق زشت رفع شده و شیطان و جندش از این سنگر فرار کرده ، جنود رحمانى به جاى آن ها برقرار مى شود.
مثلا یکى از ذمائم اخلاق که اسباب هلاکت انسان است و موجب فشار قبر است ، و انسان را در دو دنیا معذب دارد، بدخلقى با اهل خانه یا همسایگان یا هم شغل ها یا اهل بازار و محله است که این زاییده غضب و شهوت است . اگر انسان مجاهد، مدتى در صدد برآید که هر وقت ناملایمى پیش آمد مى کند از براى او، و آتش غضب شعله ور مى شود، و بناى سوزاندن باطن را مى گذارد، و دعوت مى کند او را بر ناسزا گفتن و بدگویى کردن ، بر خلاف نفس اقدام کرده عاقبت بد و نتیجه زشت این خلق را یاد بیاورد و در عوض ملایمت به خرج بدهد، و در باطن ، شیطان را لعن کند و به خدا از او پناه ببرد، من به شما قول مى دهم که اگر چنین رفتارى کنید - بعد از چند مرتبه تکرار - آن خلق به کلى عوض شده ، و خلق نیکو در باطن مملکت شما منزل مى کند.
